Mijn zoon Ties, heb ik in het eerste halfjaar zich zien ontwikkelen van een klein, hulpeloos wezentje, naar een stevig ventje met een flinke eigen wil. Hij (en ik) heeft zó veel geleerd in die tijd. Hij heeft vaardigheden opgedaan als drinken aan de borst, lachen, zijn hoofd omhoog houden, het vastpakken van voorwerpen om hem heen en omrollen. Dat ging niet vanzelf; daarvoor heeft hij flink moeten oefenen. Hij heeft geleerd, met de mindset van een baby, en die gun ik eigenlijk ieder kind (en iedere volwassene) wel!
De vaste mindset vs. de groei-mindset
Vaste mindset
De Amerikaanse onderzoekster Carol Dweck is bekend geworden met de mindset theorie. Zij veronderstelt dat er grofweg twee houdingen zijn ten aanzien van leren: de vaste mindset en de groei-mindset. De vaste mindset kenmerkt zich door het uitgangspunt dat waar je toe in staat bent, een vast gegeven is. Er zijn dingen die je van nature goed kan en dingen die minder jouw talent zijn. Deze overtuiging maakt dat kinderen (en volwassenen) met een vaste mindset geneigd zijn om vooral te willen laten zien wat ze al goed kunnen. Ze hebben een op prestatie gerichte houding. Ze zijn hierdoor minder geneigd om nieuwe dingen uit te proberen. Dan zou immers wel eens kunnen blijken dat ze dit helemaal niet zo goed kunnen! Daarnaast trekken kinderen met een vaste mindset vaak al snel hun conclusie. Lukt iets niet meteen? Dan heeft het niet zoveel zin om te blijven proberen, want dan ligt het blijkbaar niet in hun straatje. Doorzetten is dan ook niet hun sterkste kant.
Groei mindset
Kinderen met een groei-mindset hebben de (vaak onbewuste) overtuiging dat zij van nature leerbaar zijn. Ze weten dat hun talenten slechts het uitgangspunt zijn; als ze een vaardigheid niet meteen beheersen, kunnen ze oefenen om dit alsnog te leren. Kinderen met een groei-mindset hebben een op leren gerichte houding. Ze zijn gericht op nieuwe dingen uitproberen, durven fouten te maken en blijven oefenen tot iets gelukt is.
De groei-mindset en de vaste mindset zijn natuurlijk twee uitersten. De meeste mensen zetten beide denkrichtingen in (mixed mindset), waarbij weliswaar een van de twee nadrukkelijker aanwezig is. De mindset van voorkeur is vaak het best te herkennen wanneer een moment van (dreigend) falen nadert.
Mindset bij hoogbegaafde kinderen
Op de praktijk zien we vaak hoogbegaafde kinderen met een overwegend vaste mindset. Het zijn talentvolle kinderen, die in hun leven vaak hebben ervaren dat een nieuwe vaardigheid meteen of al vlot lukte. Oefening baart kunst? Dat was bij hen niet nodig. Als hun een vraag gesteld werd, wisten ze het antwoord.
Hoogbegaafde kinderen staan vaak al jong bekend als ‘slim’. De valkuil hiervan is dat we als maatschappij geneigd zijn om onrealistisch hoge verwachtingen van hen te hebben. Maken ze een fout? Dan krijgen ze de reactie: maar jij bent toch zo slim? Ze leren al jong dat zij altijd het antwoord horen te hebben. Dit werkt een vaste mindset in de hand; kinderen krijgen zo de overtuiging dat het hoort dat zij dingen gewoon kunnen, zonder hiervoor geoefend te hebben. En lukt het niet? Dan zouden mensen wel eens kunnen denken dat je dom bent en kun je dit dus maar beter niet laten zien.
Vaak lijkt deze houding ook in hun persoonlijkheid te zitten. We zien vaak dat hoogbegaafde kinderen vanaf jongs af aan alles meteen goed willen doen, vaak een perfectionistische houding hebben en liever geen fouten maken. Ze doen bijvoorbeeld een poging om te fietsen, ze vallen en bergen de fiets weer op. Maar ook zij zijn begonnen als baby’s met een natuurlijke leermotivatie, die oefening nodig hadden om een vaardigheid onder de knie te krijgen.
De mindset van een baby
Want die groei-mindset, dat zit bij Ties wel snor. Hij is constant bezig met nieuwe dingen ontdekken en uitproberen. Alles vindt hij interessant. Hij schuwt daarbij niet het gevaar; hij zou zo van de bank af kukelen als er op de grond iets moois te zien is. Zijn leven is een en al experimenteren en ontdekken. Hij heeft een onbedwingbare wil om te leren. Die leermotivatie stimuleert hem om nieuwe dingen te proberen en door te zetten. Ligt dat ene speeltje net buiten bereik? Dan blijft hij proberen om erbij te komen. Ik heb vaak met bewondering zitten kijken naar hoe mijn kleine man doorzette tot iets gelukt was.
Soms piept, zelfs bij een baby, de vaste mindset ook even om de hoek. Ties had al jong een voorkeur voor de rechterkant. Hij keek graag naar rechts, zowel liggend in zijn bedje als bijvoorbeeld in de draagzak. Dat ging makkelijker; hij was het gewend, had het vaker gedaan en daardoor waren die spieren beter ontwikkeld. Ook nu hij heeft leren rollen, doet hij dat bij voorkeur over rechts. Rollen over rechts heeft hij inmiddels geautomatiseerd. Zo kun je een vaardigheid perfectioneren, wat ook een mooi gegeven is. Maar het is ook belangrijk om verder te blijven kijken naar wat er nog meer nodig is en de volgende uitdaging aangaan, anders stagenert het leerproces. We proberen Ties dan ook te stimuleren om ook die linkerkant te blijven ontdekken.
Een streepje voor
Ergens heeft Ties wel een streepje voor op alle schoolgaande kinderen. Voor hem is er namelijk enorme noodzaak om te leren. In het prille begin moest hij basisvaardigheden leren om in leven te blijven: ademen, op temperatuur blijven, eten, poepen en plassen, slapen. Als dat geen leermotivatie oplevert! Nu is hij bezig met vaardigheden opdoen die bijna ieder kind als vanzelfsprekend wel onder de knie krijgt: lachen, zitten, lopen, praten, dat lukt bijna altijd. Baby’s hebben reflexen om hen hierbij te helpen. Bovendien zien kinderen alle mensen om hen heen deze vaardigheden beheersen en wordt hun wereld weer een stukje groter als ze zelf ook die vaardigheid ontwikkeld hebben. Dit stimuleert de baby om te blijven oefenen en ook de omgeving zal hem of haar blijven stimuleren, totdat de vaardigheid beheerst wordt.
Voor schoolgaande kinderen zakt soms de noodzaak om te leren weg. Zij moeten vaardigheden als lezen, schrijven en rekenen onder de knie krijgen. Bij deze vaardigheden spelen zaken als leervermogen en oefenmogelijkheden een rol. Ook timing is belangrijk – is een kind qua hersenontwikkeling klaar voor het aanleren van deze vaardigheden? Is het kind geïnteresseerd in de te leren vaardigheid? Ziet het er het nut van in? Al met al is het bij deze vaardigheden wat lastiger om de ‘juiste’ mindset te behouden – maar daardoor niet minder belangrijk!
Leren met de mindset van een baby
Dus hoe doe je dat dan, leren met de mindset van een baby? Denk bijvoorbeeld eens aan de volgende dingen:
- Oefening baart kunst. Een nieuwe vaardigheid leren gaat niet vanzelf, daar is oefening voor nodig. Het motto van een baby is: herhalen, herhalen, herhalen. In de kraamweek heb ik Ties bijvoorbeeld tientallen keren aangelegd aan de borst, voordat hij goed in staat was om te drinken.
- Fouten maken hoort erbij. Hoe vaak heeft Ties niet misgegrepen naar dat ene leuke speeltje. En als hij probeert een speeltje naar zijn mond te brengen, eindigt hij vaker met zijn vinger in zijn mond dan met dat speeltje. Hij laat zich hierdoor echter niet uit het veld slaan, maar probeert het gewoon nog een keer.
- Leren gaat in kleine stapjes. De eerste woordjes, die zijn er nog niet. Wel is Ties flink bezig met het oefenen van zijn stem. Steeds ontdekt hij weer een nieuw geluidje dat hij zelf kan maken. Hij is in kleine stapjes toe aan het werken naar de vaardigheid om zich verbaal uit te drukken. Ook het rollen van zijn rug naar zijn buik lukte niet in één keer. Hij heeft eerst wekenlang gerold naar zijn zij, voordat hij de stap verder naar zijn buik maakte. En het pakken van een speeltje, dat nu toch best soepel gaat, begon met het ongecontroleerd maaien met zijn armpjes.
- Zelf doen is zelf ontwikkelen. Het is belangrijk voor een kind om zelf te proberen. De kinderfysiotherapeute vertelde dat zij soms bij kindjes komt met hele lieve broertjes en zusjes, die de jongste telg uit hun gezin alles aanreikte dat hij of zij wilde hebben. Deze kindjes kregen echter al snel een achterstand in hun ontwikkeling; zij hoefden immers nooit zelf naar iets te pakken. De leerervaring werd hen eigenlijk, hoe goed bedoeld ook, uit handen genomen. Probeer daarom als ouder regelmatig achterover te leunen en gewoon te kijken naar je kind, als het iets nieuws aan het proberen is. Ligt het in de zone van naaste ontwikkeling? Stimuleer je kind dan om het zelf op te lossen!
- Realiseer je dat om hulp vragen onderdeel is van het leerproces. De laatste tijd kan Ties best een beetje driftig worden als hij iets wil hebben dat nog buiten zijn bereik ligt. Hij gaat dan een beetje piepen en jammeren. Huilen is een baby’s manier van om hulp vragen. En met een beetje hulp kom je dan weer net dat stapje verder dan waar je zelf kon komen.
Een baby kijkt met leergierige ogen de wereld in. Hoe mooi is het als we die houding kunnen vasthouden gedurende ons leven?! Het is niet altijd makkelijk om met de mindset van een baby naar de wereld te (blijven) kijken. Misschien denk je nu wel dat het jou of jouw kind nooit (meer) zou lukken. Maar als je gelooft in verandering, dan is dat de eerste stap naar een groei-mindset. Het goede nieuws is dus dat je een keuze hebt. En het is waar, de groei-mindset vraagt om doorzetten, opnieuw proberen, bijschaven, op je bek gaan en weer opstaan. Het kost tijd en inspanning. Maar als je wil leren ‘lopen’, dan is het dat toch 100% waard?
