Onze puberdochter had dit weekend haar vriendin te logeren. Ze zag er al een hele tijd naar uit en nu de Coronamaatregelen versoepeld zijn, kon het ook weer. Je zou zeggen dat ze op de dag van de logeerpartij helemaal happy was, omdat het bijna zo ver was. Niks was minder waar. De hele ochtend liep ze geïrriteerd en chagrijnig door het huis. Na wat heen- en weer gesnauw ging ik even rustig bij haar zitten om te vragen wat er aan de hand was. Het bleek dat haar vriendin later zou komen dan ze had gedacht en nu maakte ze zich zorgen of ze wel genoeg tijd had voor alle leuke plannen. Ze dacht van niet en daarom was ze bij voorbaat al teleurgesteld over de logeerpartij. Daarnaast had ze al bedacht dat wij het vast niet goed zouden vinden als ze tot laat in de avond zou mogen kletsen, film kijken en spelletjes doen. Dus als dat al niet zou kunnen, dan kon ze maar beter het hele gebeuren afblazen. Gezellige boel dus…
Een vergelijkbare situatie hebben we ook wel eens gehad na een dag vol leuke dingen. Dan zijn we samen op pad geweest, hebben we ergens een ijsje gegeten en hebben we ’s avonds samen een film gekeken. Genoten van elkaars gezelschap. Een recept voor blije en vrolijke kinderen zou je zeggen. Toch hebben we regelmatig zo’n dag afgesloten met kinderen die boos waren. En dat voelt ondankbaar. Ze moesten eens weten, want die kinderen in Afrika…. Nou ja, je snapt het vast.
Waar gaat het nou op mis?
Volgens mij heeft het alles te maken heeft met verwachtingen. Ieder mens heeft een verwachting bij een bepaalde situatie. Vaak is dat een behoorlijk voor de hand liggende verwachting. We gaan naar het zwembad in de verwachting daar te gaan zwemmen. Op je verjaardag verwacht je een cadeautje. In een restaurant verwacht je lekker te kunnen eten. Maar zo eenvoudig ligt het blijkbaar niet bij hoogbegaafden.
Eindeloos veel mogelijkheden
Was het maar zo simpel. Een vrije dag met ons gezin kan in theorie bestaan uit 101 mogelijkheden. En die mogelijkheden zien onze kinderen ook. We kunnen gaan fietsen én gaan skaten, een ijsje eten én uiteten, samen een spel doen én een film kijken, met vriendjes buitenspelen én met papa voetballen. En dan heb ik het nog niet over het scala aan mogelijkheden bij de keuze van een ijsje, de film, het spel, de fietsroute etc. Dat er zo veel opties überhaupt in je hoofd kunnen komen is op zichzelf al wel eens vermoeiend. Laat staan dat elk gezinslid met zijn eigen lijst aan mogelijkheden een dag voor zich ziet. Niet alles kan, keuzes zijn nodig. Een keuze maken betekent dat het één wel kan en een heleboel andere dingen niet. Als je je focust op alles wat niet gekozen kan worden (dat is het meeste), ben je altijd boos en ondankbaar. Teleurstelling in combinatie met heftige emoties zijn dus gegarandeerd wanneer je er niet over communiceert.
Hoge norm
Naast het vermogen de vele mogelijkheden te kunnen zien, is er ook de hoge lat waar hoogbegaafden vaak mee te maken hebben. De lat die ze voor zichzelf hebben is meestal ook de lat waar ze anderen naast leggen.* Doordat hoogbegaafden vaak snel kunnen werken, makkelijk verbanden leggen, snel van begrip zijn, krijgen ze vaak (onbewust) meer gedaan binnen de tijd dan anderen. Dat zelfde kan natuurlijk ook gelden voor het omzien naar een ander, vriendschappen, normen en waarden, milieubewustzijn etc. De verwachting dat anderen het ook zo doen als jijzelf is dan snel ontstaan. Gedachten waaraan je deze hoge norm kunt herkennen zijn bijvoorbeeld: “Dat hoort toch zo? Zo doe je dat toch niet? Als ik in die situatie… dan… “
*(Embodio ‘Zichzelf als norm zien’ uit het boek Meer dan intelligent van Tessa Kieboom en Kathleen Venderickx)
Emotioneel gevoelig
Veel hoogbegaafden hebben een sterk ontwikkelde emotionele intensiteit. Daarmee kunnen ze sfeer goed aanvoelen, aanvoelen wat een ander nodig heeft, emoties voelen in hun lijf, makkelijker bezorgd raken en zich verliezen in piekergedachten. Vaak gaat dat ook nog samen met een sterke gevoeligheid voor afwijzing (rejection sensitivity). Voor de emotioneel intens begaafden is het een uitdaging om eigen gevoelens, behoeften en verwachtingen te scheiden van die van anderen. Het risico is dat zij veel op hun tenen lopen en voortdurend zijn afgestemd op de verwachtingen van hun omgeving. Voor je het weet wordt er voor de ander gedacht die denkt dat jij denkt dat zij denken dat ik denk dat…..ingewikkeld dus en doodvermoeiend! Duidelijkheid over verwachtingen geeft dan rust en een bepaalde mate van veiligheid.
Het effect van onuitgesproken verwachtingen
Een gevoel van het nooit goed genoeg doen komt vaak voort uit onuitgesproken of onduidelijke verwachtingen.
Je kent vast wel zo’n moment dat je na een tijdje weer op bezoek gaat bij je oma. Je hebt er zin in om haar weer te zien en te spreken (of misschien niet 
). Je gaat met de verwachting dat je bezoekje gewaardeerd wordt en dat je oma het ook fijn vindt om jou weer te zien. Bij binnenkomst zegt ze: “Tjonge dat werd weer eens tijd, kon je de weg nog vinden?” Van die heerlijke spanningmomentjes zijn dat. Je voelt aan alle kanten dat er een verwachting lag waar je niet aan hebt voldaan, foei!
Of een situatie waarbij je collega je steeds onderhuidse prikjes geeft waarbij hij laat merken dat wat jij doet niet volgens zijn norm is. Zonder dat hij benoemt dat hij een verwachting van je had en uitlegt waar jij niet aan zijn verwachting voldeed.
Vriendschappen en (familie)relaties kunnen stuklopen op onuitgesproken verwachtingen. Er ontstaan verwijten heen en weer over situaties waarbij, als je het helemaal ontleedt, vaak een gebrek was aan heldere communicatie over verwachtingen. Blijkbaar vinden we snel dat het toch logisch is wat je van de ander verwacht. Als je er naar vraagt, kom je er achter dat het niet zo logisch is als je dacht.
Dit soort situaties brengen allerlei emoties van angst (onveiligheid, onzekerheid) tot boosheid naar boven.
Je kunt je misschien wel voorstellen dat wanneer een leerkracht of ouder niet duidelijk is over zijn verwachtingen van een kind, dit hetzelfde kan voelen als hoe dat voor jezelf als volwassene voelt in één van de genoemde voorbeelden hierboven.
Afrekenen met gevoelens van teleurstelling en ondankbaarheid
Wanneer er niet aan verwachtingen wordt voldaan, roept dat dus allerlei emoties op.
Daarom een aantal tips voor je op een rijtje:
- Wees duidelijk over je eigen verwachtingen, spreek deze dus ook uit. Je kunt dus boos of teleurgesteld zijn over een situatie waarbij iemand niet aan jouw verwachtingen heeft voldaan. De vraag is of dat eerlijk is als je deze verwachting niet hebt geuit naar de ander. Aan onuitgesproken verwachtingen kan niemand voldoen.
- Merk je aan jezelf dat je de verwachting van een ander aan het invullen bent, check dan eerst bij de ander of je verwachting wel klopt. Voor je het weet vul je voor iedereen om je heen in wat ze van je verwachten en ga je naar die verwachtingen leven. Wanneer je dan te horen krijgt dat dat wat jij doet niet gewaardeerd wordt, ben je gekwetst. Je deed toch zo je best voor de ander?
- Ben je emotioneel gevoelig voor signalen van anderen, dan voel je ook snel aan hoe iemand zich voelt. Niet aan iemands verwachting voldoen geeft een naar gevoel bij jezelf en bij de ander. De neiging is om je schuldig te voelen over het gevoel van de ander. Wees je er van bewust dat dit kan gebeuren en probeer alert te zijn op het moment dat het gebeurt. Op zo’n moment kun je kiezen dat je de verantwoordelijkheid van het nare gevoel van de ander bij de ander te laten. Jij bent alleen verantwoordelijk over je eigen stukje.
- Leer luisteren naar wat je zelf wil. Wanneer je dat goed weet heb je een keuze: ga ik mee (kan/wil ik meegaan) in de verwachting van de ander of niet?
- Maak reële doelen (verwachtingen van wat je gedaan kun krijgen). Het leren maken hiervan kost oefening. Zeker als je gewend bent dat je de lat hoog hebt liggen voor jezelf (en de ander). Afstemming van de doelen met anderen helpt hierin enorm.
- Spreek uit waar je dankbaar voor bent. Dat helpt je focussen op wat wel gelukt is in plaats van wat niet gelukt is. Aan het einde van dag kan je dat bijvoorbeeld ook doen met je kinderen. Samen danken waar je dankbaar voor bent. Het maakt je een blijer mens!
Binnen het gezin (of binnen welk systeem je je ook bevindt) kan dat dus ook. Op een vrije dag kunnen de verwachtingen per gezinslid over de dag aardig uiteen lopen. Afhankelijk van de leeftijd van de kinderen kunnen er een deel van die verwachtingen prima naast elkaar vorm krijgen. Het helpt om, bijvoorbeeld aan de ontbijttafel, even met elkaar af te stemmen hoe iedereen de dag voor zich ziet. Betekent het dan dat je alles eerst met elkaar moet overleggen en dat spontaniteit niet kan? Wat mij betreft niet. Mijn ervaring is dat je ook spontane dingen kunt doen met elkaar. Het vraagt wat flexibiliteit en daar kun je soms weerstand op verwachten. Wanneer je vervolgens de verwachtingen binnen de spontane actie weer helder kunt krijgen, wordt het voor iedereen makkelijker om mee te bewegen.
Eind goed al goed?
Samen met mijn dochter maakten we die bewuste weekenddag de verwachtingen en kaders helder. Door haar te vragen wat ze verwachtte van de logeerpartij kreeg ze orde in haar denken. Door haar zelf na te laten denken over wat zij dacht dat reëel was binnen de tijd ontstond er rust; er kon namelijk behoorlijk veel ook al kwam haar vriendin later. Ik vroeg haar wat ze van mij verwachtte qua bedtijden en goedkeuring van andere plannen. Hierdoor ervoer ze ruimte om haar behoefte te uiten en voelde ze zich gehoord. Ik heb mijn verwachtingen ook gedeeld met haar en zo kwamen we samen tot een plan.
Wat we ermee bereikte was dat mijn dochter met dankbaarheid en plezier kon terugkijken op haar logeerpartij en wij ook. Ze wist namelijk ook wat wij van haar verwachtte en daar heeft zij ook gehoor aan gegeven.
Misschien vind je het moeilijk om te luisteren naar wat jij wil en wat je voelt, laat staan dat je dan nog goed kan communiceren over je behoefte en verwachtingen. Als je dit moeilijk vindt, kan dat verschillende redenen hebben. Het is de moeite waard om daar eens naar te kijken. En het goede nieuws is dat je het kunt leren en dat deze vaardigheden je heel veel zullen brengen in je leven (en in het leven van de mensen om je heen).
Hanneke coacht (hoog)begaafde volwassenen die met thema’s als deze aan de slag willen. Bekijk de mogelijkheden en neem gerust contact op.
