Executieve vaardigheden

“Mijn kind heeft een IQ van 135, maar zijn kamer opruimen kan hij niet!”

“Waarom wordt ze altijd meteen zo boos als iets niet volgens haar plan gaat?”

“Mijn zoon is zo slim, maar haalt steeds een onvoldoende voor Engels!”

“Het ochtendritueel is echt een drama, voordat ze haar kleren aan heeft en gegeten heeft, zijn we een uur en een chagrijnige moeder verder!”

Herkenbaar?

Executieve vaardigheden zijn tegenwoordig een hot-item. Maar worden observaties over het executief functioneren bij hoogbegaafden wel altijd goed geïnterpreteerd? Wij zien regelmatig van niet. Het kan namelijk maar zo zijn dat een leerkracht signaleert dat de executieve vaardigheden taakinitiatie en volgehouden aandacht niet goed ontwikkeld zijn. Ouders zien juist dat deze vaardigheden zeer sterk ontwikkeld zijn en zien dit bijvoorbeeld wanneer hun kind een taart helemaal zelf bakt en de bijbehorende boodschappen alleen doet. Of ze zien dit als hun kind een ingewikkelde puzzel maakt zonder problemen. In zo’n geval kijken we eerst naar oorzaak van het niet zichtbaar zijn van de genoemde executieve vaardigheden. Mogelijk is het werk op school niet uitdagend genoeg (of juist té uitdagend), te makkelijk of te veel van hetzelfde, waardoor een kind het moeilijk vindt om de taak te beginnen of afmaken.

Toch komt het regelmatig voor dat, hoe intelligent je kind ook is, er bepaalde executieve vaardigheden nog niet voldoende ontwikkeld zijn. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan wanneer een kind weinig in situaties komt waarin het een beroep moet doen op de desbetreffende vaardigheid. Het onvoldoende ontwikkeld zijn van bepaalde executieve vaardigheden is vaak een belangrijke oorzaak van het vastlopen van een kind.

De executieve vaardigheden worden ook wel de uitvoerende aandacht genoemd. Peg Dawson en Richard Guare (2009) onderscheiden elf soorten vaardigheden:

  • Respons-inhibitie: nadenken voordat je iets doet
  • Werkgeheugen
  • Emotieregulatie
  • Volgehouden aandacht
  • Taakinitiatie
  • Planning/prioritering
  • Organisatie
  • Timemanagement: tijd inschatten, verdelen en deadlines halen
  • Doelgericht gedrag
  • Flexibiliteit: flexibel omgaan met veranderingen en tegenslag
  • Metacognitie: een stapje terug doen om jezelf en de situatie te overzien en te evalueren

Executieve vaardigheden trainen

Het trainen van executieve vaardigheden staat nooit op zichzelf. In onze behandeltrajecten is het werken aan executieve vaardigheden wel vaak een belangrijk onderdeel.

We benaderen de executieve vaardigheden vanuit het gedachtegoed van Tijl Koenderink (de 7 uitdagingen van hoogbegaafden). Eerst bekijken we de oorzaak achter de onvoldoende ontwikkelde (of zichtbare) executieve vaardigheden, alvorens er mee aan de slag te gaan.